പ്രപഞ്ചമെന്ന പ്രതിഭാസത്തിന്റെ മാനമെത്രേ....കാലം..
ആ കാലത്തിന്റെ ഏടില് നിന്നും,ഒരു വര്ഷം കൂടി...കൊഴിഞ്ഞു തീരുന്നു...
മണലാരണ്യത്തില് ജീവിതത്തിനു പുതിയ അര്ത്ഥ-തലങ്ങള് തേടുന്നതിനിടയില്..
വര്ഷങ്ങള് കൊഴിയുന്നത് അറിയുന്നുണ്ടങ്കിലും.,
ദിവസ്സങ്ങളുടെ കടന്നുപോക്കിനെ കുറിച്ചു അധികം ചിന്തിക്കാനാവുന്നില്ല...
കാല-ചക്രത്തിന്റെ ഒരിതള് കൊഴിയുമ്പോള്.........,
പ്രതീക്ഷയുടെ പുതു-നാമ്പുകള്ക്കായി ആകാംക്ഷയോടെ കാത്തിരിക്കുന്നു..
ജനിച്ച നാടും,വീടും,വിട്ടു പോന്ന്,
പ്രവാസത്തിന്റെ പ്രവാഹത്തില് അലിഞ്ഞു..,ചേര്ന്നിട്ട്..വര്ഷം മൂന്ന് പിന്നിടുകയാണ്...
സ്വപ്നങ്ങളും,കാത്തിരിപ്പുകളും,പ്രതീക്ഷകളും,എന്ന് പൂവണിയും-
എന്ന് ഇപ്പോഴും..പറയാനാവുന്നില്ല...
ഇവിടെ..,
ഈ..കോണ്ഗ്രീട്ടു-സൗധങ്ങളുടെ തടവറയില് ....
യാന്ത്രികമായി മുന്നോട്ടു പോകുന്ന ദിന-രാത്രങ്ങളില്..,
കൊഴിയുന്ന കാലത്തിന്റെ ഇതളുകളെ കുറിച്ചോ..,
നഷ്ട്ടപ്പെടുന്ന യൌവ്വനത്തെ കുറിച്ചോ ഒന്നും,
അധികം ചിന്തിക്കാന് കഴിയുന്നില്ല...
ജീവിത പ്രാരാബ്ദങ്ങളും ബാധ്യതകളും .......,
ആ കാലത്തിന്റെ ഏടില് നിന്നും,ഒരു വര്ഷം കൂടി...കൊഴിഞ്ഞു തീരുന്നു...
മണലാരണ്യത്തില് ജീവിതത്തിനു പുതിയ അര്ത്ഥ-തലങ്ങള് തേടുന്നതിനിടയില്..
വര്ഷങ്ങള് കൊഴിയുന്നത് അറിയുന്നുണ്ടങ്കിലും.,
ദിവസ്സങ്ങളുടെ കടന്നുപോക്കിനെ കുറിച്ചു അധികം ചിന്തിക്കാനാവുന്നില്ല...
കാല-ചക്രത്തിന്റെ ഒരിതള് കൊഴിയുമ്പോള്.........,
പ്രതീക്ഷയുടെ പുതു-നാമ്പുകള്ക്കായി ആകാംക്ഷയോടെ കാത്തിരിക്കുന്നു..
ജനിച്ച നാടും,വീടും,വിട്ടു പോന്ന്,
പ്രവാസത്തിന്റെ പ്രവാഹത്തില് അലിഞ്ഞു..,ചേര്ന്നിട്ട്..വര്ഷം മൂന്ന് പിന്നിടുകയാണ്...
സ്വപ്നങ്ങളും,കാത്തിരിപ്പുകളും,പ്രതീക്ഷകളും,എന്ന് പൂവണിയും-
എന്ന് ഇപ്പോഴും..പറയാനാവുന്നില്ല...
ഇവിടെ..,
ഈ..കോണ്ഗ്രീട്ടു-സൗധങ്ങളുടെ തടവറയില് ....
യാന്ത്രികമായി മുന്നോട്ടു പോകുന്ന ദിന-രാത്രങ്ങളില്..,
കൊഴിയുന്ന കാലത്തിന്റെ ഇതളുകളെ കുറിച്ചോ..,
നഷ്ട്ടപ്പെടുന്ന യൌവ്വനത്തെ കുറിച്ചോ ഒന്നും,
അധികം ചിന്തിക്കാന് കഴിയുന്നില്ല...
ജീവിത പ്രാരാബ്ദങ്ങളും ബാധ്യതകളും .......,
പുതിയ വര്ഷങ്ങളിലൂടെയും ദിവസങ്ങളിലൂടെയും,
ജീവിതത്തെ യാന്ത്രികമായി മുന്നോട്ടു നയിക്കുന്നു......
മരുഭൂമിയുടെ വിശാലമായ മരീജികയില് നിന്ന്കൊണ്ട് ഗൃഹാതുരത്വതിന്റെ-
നനവുള്ള ഓര്മ്മകളിലേക്കുള്ള തിരിഞ്ഞു നോട്ടത്തിനിടയില്...
നഷ്ടസ്വപ്നങ്ങളും,നെടുവീര്പ്പുകളും,നൊമ്പരങ്ങളും,ഒരുപാടുണ്ട്.
അതിലുപരി.,മറക്കാനാഗ്രഹിക്കുന്ന ചില താളപ്പിഴകളും....
കഴിഞ്ഞ വര്ഷത്തിന്റെ കിനാവുകളില്-
അങ്ങിങ്ങായി വസന്തമുണ്ടായിരുന്നു...
മഞ്ഞുരുകുന്ന പാതിരകളും....., മഴത്തുള്ളി കിലുങ്ങുന്ന രാവുകളും,
മധുരം തരുന്ന ഓര്മ്മകളും...എല്ലാം ഉണ്ടായിരുന്നു....
ഓര്മ്മകളെ മറവിയുടെ ശ്മശാന യാത്രക്കയച്ച്ചു കൊണ്ട് സ്വല്പ്പ നേരം ,
കിനാവ് കാണുമ്പോള് യാധാര്ത്യത്തിന്റെ ഇരുണ്ട മുഖങ്ങള്,
നമ്മെ തൊട്ടുണര്ത്തി ക്കൊണ്ടെയിരിക്കുന്നു.....
കൊഴിഞ്ഞു പോയ വര്ഷത്തിന്റെ കത്തിക്കരിഞ്ഞ തലയോട്ടികള്......
കാലത്തിന്റെ കുത്തൊഴുക്കില് അറ്റ് പോയ വാക്കുകളും ,
അടര്ന്നു വീണ കവിതകളും, നിലവിളിക്കാന് മറന്ന മൌനങ്ങളും...,
ഉടഞ്ഞ ചിത്തത്തിന്റെ ക്ലാവ് പിടിച്ച ചിത്ത്രങ്ങളില് നിന്നും,
സ്വല്പ്പം ആവര്ത്തനങ്ങളും.............
ജീവിതത്തെ യാന്ത്രികമായി മുന്നോട്ടു നയിക്കുന്നു......
മരുഭൂമിയുടെ വിശാലമായ മരീജികയില് നിന്ന്കൊണ്ട് ഗൃഹാതുരത്വതിന്റെ-
നനവുള്ള ഓര്മ്മകളിലേക്കുള്ള തിരിഞ്ഞു നോട്ടത്തിനിടയില്...
നഷ്ടസ്വപ്നങ്ങളും,നെടുവീര്പ്പുകളും,നൊമ്പരങ്ങളും,ഒരുപാടുണ്ട്.
അതിലുപരി.,മറക്കാനാഗ്രഹിക്കുന്ന ചില താളപ്പിഴകളും....
കഴിഞ്ഞ വര്ഷത്തിന്റെ കിനാവുകളില്-
അങ്ങിങ്ങായി വസന്തമുണ്ടായിരുന്നു...
മഞ്ഞുരുകുന്ന പാതിരകളും....., മഴത്തുള്ളി കിലുങ്ങുന്ന രാവുകളും,
മധുരം തരുന്ന ഓര്മ്മകളും...എല്ലാം ഉണ്ടായിരുന്നു....
ഓര്മ്മകളെ മറവിയുടെ ശ്മശാന യാത്രക്കയച്ച്ചു കൊണ്ട് സ്വല്പ്പ നേരം ,
കിനാവ് കാണുമ്പോള് യാധാര്ത്യത്തിന്റെ ഇരുണ്ട മുഖങ്ങള്,
നമ്മെ തൊട്ടുണര്ത്തി ക്കൊണ്ടെയിരിക്കുന്നു.....
കൊഴിഞ്ഞു പോയ വര്ഷത്തിന്റെ കത്തിക്കരിഞ്ഞ തലയോട്ടികള്......
കാലത്തിന്റെ കുത്തൊഴുക്കില് അറ്റ് പോയ വാക്കുകളും ,
അടര്ന്നു വീണ കവിതകളും, നിലവിളിക്കാന് മറന്ന മൌനങ്ങളും...,
ഉടഞ്ഞ ചിത്തത്തിന്റെ ക്ലാവ് പിടിച്ച ചിത്ത്രങ്ങളില് നിന്നും,
സ്വല്പ്പം ആവര്ത്തനങ്ങളും.............
ഓര്മ്മകളില് തിരസ്കരിക്കപ്പെടുന്ന ചില-
അനുഭവങ്ങളിലൂടെയും,വെളിച്ചം കാണാത്ത-
സ്വപ്നങ്ങളുടെയും കൂടെയാണ്....ഒരു വര്ഷത്തിന്റെ
ഡയറി താളുകള് നാം മറിച്ചു തീര്ത്തത്...
മറിച്ചു തീര്ക്കപ്പെട്ട താളുകള്ക്കവസാനമായി കുറിക്കപ്പെട്ട വാക്കുകള്ക്ക്-
കണ്ണുനീരിനാല് ..........ഒരു യാത്ര..മൊഴി....
ഓര്മ്മകളുടെ ഡയറി ക്കുരിപ്പുകള്ക്കിടയില് നിന്നും
വാക്കുകളും,കുറിപ്പുകളും, ഒക്കെ മായുകയാണ്...
വരും വര്ഷങ്ങളിലേക്കായി അവ യാത്രയാകുന്നു...
സ്വപ്നങ്ങളുടെയും,പ്രതീക്ഷകളുടെയും,മറ്റൊരു തീരത്തേയ്ക്ക്...
കാലത്തിന്റെയും,വര്ഷങ്ങളുടെയും കൊഴിഞ്ഞു പോക്കിനെ-
നാം അനുഭവിക്കുന്നത് പലപ്പോഴും ഡയറി ത്താളുകള് മരിക്കുമ്പോഴാണ്...
പക്ഷെ....കാലത്തിന്റെ പഴക്കം ഇന്ന് ഡയറി കുറിപ്പുകളെയും ബാധിച്ചിരിക്കുന്നു...
ഇന്ന് ഫേസ് ബുക്കിലെയും,ബ്ലോഗ്ഗുകളിലെ,പോസ്റ്റുകളിലൂടെയും,
ആണ് നാം കാലത്തിന്റെ കുത്തൊഴുക്കിനെ.., അനുഭവിച്ച് അറിയുന്നത്...
കൊഴിയുന്ന വര്ഷത്തിന്റെ ചിന്തകള് ഒന്നൊന്നായി-
കാലത്തിന്റെ ചിതയില് വെന്തു-മരിക്കുകയാണ്...
ശിരസ്സ് ചേധിക്കപ്പെട്ട ദിവസങ്ങളുടെയും മാസങ്ങളുടെയും കണക്കു-പുസ്തകങ്ങളില്,
എന്നും നഷ്ട്ടത്തിന്റെ കണക്കുകള് മാത്രമാണ്...
കൂട്ടിന്..പ്രിയപ്പെട്ടവളുടെ കണ്ണീര്പാടുകളും....
കിനാവുകളില് അവളുടെ ഹൃദയമിടിപ്പിന്റെ താളവും,
പൊള്ളയായ നെഞ്ചില് ശീതക്കാറ്റിന്റെ തേങ്ങലുകളും ,
താരാട്ടിന്റെ ഭാഷയും എല്ലാം കലികയറിയ കാലത്തിന്റെ-
ചില മാപ്പ്-സാക്ഷികള് മാത്രമാവുന്നു....
കാലത്തിന്റെ കുത്തോഴുക്കിനെ പറ്റി ചിന്തിക്കുമ്പോള് മുന്പ് എവിടെയോ..
വായിച്ചു മറന്ന വരികള് ഒന്നൊന്നായി ഓര്മ്മയില് തെളിയുന്നു...
പ്രിയപ്പെട്ട സഖീ..........
ഇവിടെ... പ്രവാസത്തിന്റെ..,ഏകാന്തമായ ചുമരുകല്ക്കുള്ളിലിരുന്നു -
കഴിഞ്ഞ വര്ഷത്തിലേക്ക് നോക്കുമ്പോള് ....നമ്മുടെ കലണ്ടര് താളുകള്-
അക്കങ്ങളില്ലാത്ത വെറും കടലാസ് കഷ്ണങ്ങലാവുകയാണ്....
നാം കുറിച്ച ഡയറി കുറിപ്പുകളെല്ലാം ....
പ്രവാസത്തിന്റെ സൂര്യ താപത്തില് കരിഞ്ഞു പോയിരിക്കുന്നു.........
അതേ......ജീവിത യാധാര്ത്ത്യതിന്റെ...തീ..പിടിച്ച കലണ്ടറുകളില് നിന്നും,
അഗ്നിച്ച്ചിരകുള്ള അക്കങ്ങള് അടര്ന്നു വീണ്കൊണ്ടേയിരിക്കുന്നു...
വിട പറയുന്ന വസന്തങ്ങളും,കഥ പറയാതെ പോയ മഞ്ഞുകാലവും,
ഇനി യഥാര്ത്ത ജീവിതത്തിന്റെ കണക്കുപുസ്ത്തകങ്ങളില് നിന്നും-
നമുക്ക് പകര്ത്തിയെടുക്കാം...
നീയെന്നോട് ചോതികാരുണ്ടയിരുന്നല്ലോ...
"കാലം നമ്മെ മാടി വിളിക്കുന്നത് മറവിയുടെ ശവ-കുദീരങ്ങളിലേക്ക് ആണോ.....?"-എന്ന്..
തീര്പ്പിചോരുത്തരം നല്കാനാവാത്ത ചോദ്യം...പക്ഷെ...ഒന്നറിയാം..
'വഖ്ത്തു-ചല്ത്താ-ഹി-രക്ത-നഹീ..."
കാലം അങ്ങിനെ കടന്നു പോയ്ക്കൊന്ടെയിരിക്കും..."
എവിടെയും ഒരണ്-വിട-പോലും...നില്ക്കാതെ......
വര്ഷങ്ങള് അങ്ങിനെ കടന്നു-പോകുമ്പോഴും..,
ഇവിടെ ...ഈ,,പ്രവാസ -ഭൂമികയില്,
വലിയ കാല വിടവിനപ്പുരത്തു-നിന്ന്
പഴയ ബന്ധങ്ങളുടെ ശബ്ദം -മൊബൈല് ഫോണിലൂടെ കിതച്ചു എത്തുന്നുണ്ട്...
അപ്പുറത്ത് അവള് സംസാരിച്ചു തുടങ്ങുമ്പോള്...
ഇന്ന് വാക്കുകള്ക്ക് വിക്ക് -പിടിക്കുന്നുണ്ട്....
ഇടയ്ക്ക് -ഒരു...മൌനം...
മൌനത്തിനൊടുവില്...മഞ്ഞു തുള്ളികളായി..
കണ്ണീര് കണങ്ങള് ഇറ്റു വീഴുന്നു...
അപ്പോള് മനസ്സിനകത്ത്...ഗത..കാലസ്മരണകള് ...
പെയ്തു ..കുളിര്ക്കുന്നു...................................
അവളുടെ വാക്കുകളിലൂടെ...........
കൊഴിഞ്ഞ കാലത്തിന്റെ -ജീവിതാനുഭാവങ്ങളിലേക്ക്..
മനോരാജ്യം വെച്ചു നടക്കാറുണ്ട് പലപ്പോഴും..
പക്ഷെ...അതും കൈ വിടുമ്പോള് ഏകാന്തതയുടെ താഴ്വര മാത്രമാണ് അഭയം....
പലപ്പോഴും കാലത്തെ നമ്മള് വെറും കടലാസ്സു-കഷ്ണങ്ങളില് ഒതുക്കാറുണ്ട്...
കലണ്ടറുകളും,ഡയറി കുരിപ്പുകലുമാണ് കാലമെന്ന് നാം കരുതുന്നു,,,
കാലത്തിന്റെ കുതിപ്പുകള്ക്കനുസരിച്ചു കലണ്ടര് താളുകളും ഡയറി കുറിപ്പുകളും ,
നാം ..മറിച്ചു തീര്ത്ത്-കൊണ്ടേയിരിക്കുന്നു...
നഷ്ട-സ്വപ്നങ്ങളുടെ പഴയ ചുമരില്...
പ്രതീക്ഷകളുടെ പുതിയൊരു കലണ്ടര് ..
ഇങ്ങിനെ പുതുവര്ഷത്തെ നാം വരവേല്ക്കുന്നു....
പുതിയ അനുഭവങ്ങളെ നേരിടാനുള്ളതായ തയ്യരെടുപ്പുകള്ക്കിടയില്
കാലം..അത് തികച്ചും വിലപിക്കാന് വിധിക്കപ്പെട്ടവര്ക്കുള്ളതാണ്.
ഈ ഭൂമിയില് നാം ജീവിതം തുടങ്ങിയത് -
നമ്മുടെ ആരുടേയും ഇഷ്ട്ടത്തോട് കൂടിയല്ല...
നമ്മുടെ സമ്മത-ത്തോടെയും അല്ല... എന്നിരുന്നാലും...
ഈ ഭൂമിയില് ദൈവം നമുക്കായി നിശ്ചയിപ്പിചച്ചുരപ്പിച്ച്ച-കാലം-
അത് എത്ര ആയിരുന്നാലും..നമുക്ക് എന്ണ്ണി-തീര്ത്തേ...പറ്റൂ..
കാലത്തിന്റെ ഈ ശരവേഗ പാച്ചിലില് ....
ഓര്മ്മകളും മഞ്ഞുകട്ടകള് ആവുകയാണ് ....
ഇവിടെ നമ്മള് പലതും മറന്നു തുടങ്ങുമ്പോള്....
ചിലത്-കാലം നമ്മെ ഓര്മ്മപ്പെടുത്തി കൊണ്ടേയിരിക്കുന്നു...
നമ്മുടെ പഴയ ഇഷ്ട്ടങ്ങള്ക്കും, മോഹങ്ങള്ക്കും ,
നനഞ്ഞ ചാക്കുഭാണ്ടം പോലെ ഭാരം കൂടി-ക്കൂടി വരികയാണ്...
പ്രാരാബ്ദങ്ങളുടെ ഭാണ്ടവും വഹിച്ചു-പ്രവാസത്തിന്റെ -
മല കയറുവാന് വയ്യാതായിരിക്കുന്നു...
എങ്കിലും സ്വന്തക്കാരുടെയും,പ്രിയപ്പെട്ടവരുടെയും,വരും-കാല പ്രതീക്ഷകളെ-
മാരോട് ചേര്ത്ത് നടന്നടുക്കുക -തന്നെ....
ജീവിതത്തിന്റെ പരു-പരുക്കന് യാതാര്ത്ത്യങ്ങളിലെക്ക്....
കലഹിച്ചു-പോയ ഇന്നലകളെ..,തിരിച്ചെടുക്കാനാവില്ലെന്നു-
ഇവിടെ തിരിച്ചറിയുന്നുണ്ട്..
യൌവ്വനത്തിന്റെ-ഈ നല്ല നാളുകളില് ....ജീവിതമറിഞ്ഞു....,
മോഹങ്ങളോട് വഴി പിരിഞ്ഞു നടന്നകലുമ്പോള്...
സ്വപ്നങ്ങളുടെ,ദു:ക്ഖ ഭാണ്ടങ്ങളില് നിന്നും..,
രാക്കിളികള് തേങ്ങലടക്കി പാട്ട് പാടുവാന് തുടങ്ങിയിരിക്കുന്നു...
കാലത്തിന്റെ നീര്ച്ചാലില്...ഒരു നനുത്ത രേഖ പോലെയുള്ള...
നമ്മുടെ ജീവിതം മാഞ്ഞു തീരുന്നത് വരെ...
നമുക്കായുള്ള കാലം അതിന്റെ പ്രയാണം തുടര്ന്നുകൊണ്ടെയിരിക്കും...
ആ പ്രയാണത്തില് അലിഞ്ഞലിഞ്ഞു അവസാനം നമ്മളും,
കാലത്തോടൊപ്പം കൂടിച്ചേരുന്നു..........
പക്ഷെ...അപ്പോഴും കാലത്തിനു സൂക്ഷിക്കാനായി...
നമ്മുടെ ഓര്മ്മ കുറിപ്പുകള് മാത്രം ബാക്കിയായിരിക്കും........
കാലമിനിയും വരും...
വിഷു വരും ,വര്ഷം വരും...,
തിരുവോണം വരും,പിന്നെ-
ഓരോ തളിരിനും പൂ വരും..,കായ് വരും..,
അപ്പോഴാരെന്നും.,എന്തെന്നും.ആര്ക്കറിയാം...........?
കാലത്തിനു സൂക്ഷിക്കാനായി......
സ്നേഹ...സാന്ത്രിമയോടെ..........
പ്രവാസം..ജീവപര്യന്ത ശിക്ഷപോലെ..അനുഭവിക്കാം.
ReplyDeleteനന്മനിറഞ്ഞൊരു പുതുവത്സരം ആശംസിക്കുന്നു.... :)
ReplyDeleteസാഹിത്യ ലോകത്തേക്ക് കാലെടുത്തു വെക്കുന്ന ഒരു യുവ സാഹിത്യകാരന് എന്ന പദ പ്രയോഗം അന്വര്ത്ഥമാക്കു ന്നതാണ് സഹീറിന്റെ പുതുവര്ഷ ചിന്തകള് . വാക്കുകളില് കൂടി കണ്ണോടിച്ചപ്പോള് മനസ്സില് രൂപപ്പെടുന്ന ഭാവനകള് എത്ര സുന്ദരമായാണ് അക്ഷരങ്ങളായി രൂപന്തരപ്പെടുന്ന്ത് എന്നത് എന്റെ എളിയ പ്രതീക്ഷകള്ക്ക് അപ്പുറമായിരുന്നു. സാഹിത്യാഭിരുചിയുള്ള മനസ്സുകള് നമ്മുടെ നാട്ടിന് പുറങ്ങളിലും ഒളിഞ്ഞിരിപ്പുണ്ട് എന്ന് തന്നെയാണ് പുതു വര്ഷ ചിന്തകളിലൂടെ സഹീര് നമ്മുടെ മുമ്പില് തുറന്നു വെക്കുന്നത്. ഫേസ് ബുക്കില് ചെറിയ ചെറിയ നാമ്പുകള് തളിര്ക്കുന്നത് കണ്ടപ്പോള് തന്നെ അക്ഷര ലോകത്തേക്ക് ഒരു പുതിയ വാഗ്ദാനം എന്ന് മനസ്സ് മന്ത്രിച്ചിരുന്നു. എന്നാല് ഇരുപതാം മൈല് ഡോട്ട് കോം എന്ന ബ്ളോഗ് കണ്ടപ്പോഴാണ് കണ്ടതിലും വലുത് മാളത്തില് ഉണ്ട് എന്ന് മനസ്സിലായത്. സാഹിത്യ രചനയില് സകല ഐശ്വര്യങ്ങളും നേര്ന്നുകൊണ്ട് സഹീര് നമ്മുടെ നാടിന്റെ ഒരു അഭിമാനമായി മാറട്ടെ എന്നാശംസിക്കുന്നു.
ReplyDeleteആടംബുലാന് ബഷീര്
നെടിയിരുപ്പു , മലപ്പുറം
കഴിഞ്ഞ വര്ഷങ്ങളുടെ ഓര്മ്മകള്...
ReplyDeleteഇനിയും വരാനിരിക്കുന്ന കാലത്തിന്റെ ശുഭപ്രതീക്ഷകള്...
ജീവിത യാത്രക്ക് എല്ലാം ഒരു പ്രജോദനം ആവട്ടെ..
നന്മ നിറഞ്ഞ..പുതുവര്ഷാശംസകള്...
സഹീറിന്റെ പുതുവര്ഷ ചിന്തകൾക്ക് അഭിനന്ദനം.
ReplyDeleteആയകാലത്ത് നല്ല പ്രണയലേഖനങ്ങള് എഴുതിയ ആളാണെന്ന് തോന്നുന്നു ,,മനോഹരമായ വരികള് ,,പുതുവത്സരാശംസകള്..
ReplyDeleteHaappy new year....great feeling to read..
ReplyDelete